Hoe taal jouw denken beïnvloedt

‘Versierseltjes om een tekst mee op te fleuren’: dat is de indruk die veel mensen hebben van retorische middelen zoals beeldspraak, metaforen of alliteraties. Gelukkig is de werkelijkheid wat complexer dan dat. Taal (en daarmee bedoelen we: álle taal) heeft invloed op je denken.

Dat realiseerden we ons weer eens des te meer toen we deze TED Talk keken van Lera Boroditsky. Zij vertelt over verschillende talen en hoe het gebruik van een bepaalde taal invloed heeft op het dagelijks leven van die mensen. Zo zijn er talen die geen woorden bieden voor cijfers. Zes, acht of twaalf bestaan daar gewoon niet. Gevolg: als je die taal spreekt, kun je niet tellen. Logisch. Ander voorbeeld: in het Russisch maken ze veel beter onderscheid in hun taal tussen verschillende soorten blauw. Waar wij wegkomen met gewoon ‘blauw’, móéten zij een keuze maken in welke tint blauw het is. Gevolg: Russische hersenen kunnen sneller onderscheid maken tussen licht- en donkerblauw én zien beter het verschil tussen kleine kleurschakeringen dan wij.

Mannelijke en vrouwelijke woorden

Nog een ander voorbeeld: taal heeft allerlei verschillende structuren om zaken in te delen en te categoriseren. Zo worden bepaalde dingen als ‘mannelijk’ of als ‘vrouwelijk’ aangemerkt. Dat is niet in elke taal hetzelfde. Zo is het woord ‘brug’ in het Duits vrouwelijk (die Brücke), terwijl het in het Spaans juist een mannelijk woord is (el puente). Dat heeft consequenties voor hoe Duitsers en Spanjaarden over bruggen denken. Duitsers zijn eerder geneigd om waardeoordelen als ‘mooi’ en ‘elegant’ aan een brug te koppelen, terwijl Spanjaarden een brug juist eerder typeren als ‘sterk’ of ‘lang’.

We gaan nog een stapje verder. Want taal kan zelfs invloed hebben op schuld en onschuld. Stel: je stoot per ongeluk een vaas om. Pats, kapot. In het Nederlands kun je dan prima zeggen: ‘Hij heeft de vaas gebroken’. In het Spaans is het daarentegen veel normaler om te zeggen: ‘De vaas is gebroken’. Als het gaat om een ongeluk, zeg je in het Spaans niet dat iemand dit heeft gedaan. Gevolg: Nederlanders (maar bijvoorbeeld ook Engelsen, die dezelfde grammatica hanteren in dit geval), onthouden beter wíé de vaas heeft gebroken, puur omdat ze dat voor hun taal moeten onthouden. Spanjaarden onthouden juist minder goed wie de vaas brak, maar onthouden dan weer beter dat het een ongeluk was. Bedenk eens wat voor implicaties dit heeft op bijvoorbeeld ooggetuigenverslagen of op straffen en belonen… Het blijkt namelijk dat als je groepen mensen hetzelfde filmpje laat zien van iemand die een vaas breekt, mensen geneigd zijn de dader meer te straffen in het geval er ook daadwerkelijk een schuldige benoemd wordt (Hij heeft de vaas gebroken), dan wanneer dit niet actief benoemd wordt (De vaas is gebroken). Dit heeft natuurlijk allemaal consequenties. Mensen die andere talen spreken, focussen op verschillende dingen, afhankelijk van wat vereist is voor hun taal. Taal stuurt dus onze redenatie.

Maar wat kun jij hier nou mee?

Je kunt je moedertaal niet veranderen, maar je kunt wel veranderen hoe je taal gebruikt en je bewust worden van de effecten. Wat verschillende talen kunnen, kan natuurlijk ook een goed gekozen metafoor. Door op een bepaald onderdeel de spotlight te zetten, wordt de aandacht daar naartoe getrokken. Met alle gevolgen van dien. Ga eens na voor jezelf: wat gebeurt er met de interpretatie als een toename van het aantal asielzoekers wordt omschreven als een ‘stroom’, een ‘tsunami’ of een ‘plaag’? Hoe zijn ‘fake news’ en ‘alternative facts’ anders dan iets gewoon een ‘leugen’ of ‘onwaarheid’ noemen? Wat is erger: ‘opwarming van de aarde’ of ‘klimaatverandering’?

Metaforen, beeldspraak en zaken die gewoon op een andere manier gezegd worden zijn er niet alleen om jou een prettige leeservaring te geven. Taal heeft invloed op jouw denken en is verre van neutraal. Nu kunnen we niet meteen alle taal dan maar afschaffen (en dat moeten we ook helemaal niet willen), maar als je je bewust van bent van het grote effect dat taal kan hebben op ons brein, heb je al een grote eerste stap gedaan naar bewuster taalgebruik!

P.S. Mooie metaforen bouwen? Lees dit artikel dat we  eerder schreven!