Van chaos naar campagne: hoe partijen de val van het kabinet framen



Iedereen verantwoordelijk, niemand schuldig?

Wat direct opvalt is hoe vaak partijen spreken over 'verantwoordelijkheid nemen'. Dat klinkt mooi, maar de invulling verschilt sterk. CDA schrijft bijvoorbeeld: “Genoeg chaos. Tijd voor verantwoordelijkheid.” Terwijl de VVD aanhaalt dat Nederland leiders verdient “die verantwoordelijkheid nemen en leveren. Júíst als het moeilijk wordt.” De ChristenUnie benadrukt dat leiderschap vraagt om "een koel hoofd en een warm hart". Deze partijen lijken dus in te spelen op het sentiment dat een sterke leider niet wegloopt van moeilijkheden. De SP, die zich in het bericht fel afzet tegen het oude beleid, benadrukt dat zij dé partij zijn die het land echt op één zet. Kortom: het woord 'verantwoordelijkheid' is voor veel partijen het startpunt van hun verhaal. Maar waar de een het inzet om in te spelen op het gebrek aan verantwoordelijkheid bij de kabinetsval, gebruikt de ander het als manier om verantwoordelijkheid naar zich toe te trekken. 

Op het eerste gezicht lijkt iedereen het dus met elkaar eens te zijn over het belang van verantwoordelijkheid nemen. Maar wie die verantwoordelijkheid nu niet heeft genomen, daarover verschillen de partijen van mening. Voor sommige partijen is er duidelijk een schuldige die zijn verantwoordelijkheid niet heeft genomen. En die persoon luistert naar de naam Geert Wilders. Zo wijst JA21 expliciet met de beschuldigende vinger naar Wilders: "Dat kan hij zich aanrekenen." D66 noemt hem "onberekenbaar en onbetrouwbaar." De ChristenUnie verwijt de PVV loze beloften en chaos. En FVD noemt het een “doodzonde” dat Wilders, “laatste enigszins rechtse kracht binnen de toch al overwegend middle of the road kuddecoalitie”, is weggelopen, omdat dit de kans op rechts beleid onbenut laat.

Coalitiepartijen VVD, BBB en NSC hanteren hetzelfde frame van Wilders als schuldige, maar juist om zichzelf te onderscheiden van Wilders en de PVV. De VVD noemt het “onbegrijpelijk en onverantwoord” dat Wilders de kans op rechts beleid heeft vergooid. BBB sprak over Wilders als iemand die “roekeloos en onverantwoord” handelde: "Het land besturen is iets anders dan dreigen op sociale media." Zij stellen: wij wilden wel, maar Wilders stapte eruit. En NSC vindt het “zeer teleurstellend en onverantwoord dat de PVV nu de handdoek in de ring gooit en wegloopt.” Dat juist partijen die in de coalitie zaten nu met de vinger wijzen naar Wilders als persoon, is strategisch gekozen. Deze partijen moeten zich immers losmaken van de verantwoordelijkheid voor het mislukken van het kabinet, en doen dat door de schuld zo duidelijk mogelijk buiten zichzelf te leggen. De VVD wil vooral “vooruitkijken”, “doorpakken” en “niet te lang blijven handen bij de kabinetsval”. Zij sorteren dus duidelijk al voor op de komende verkiezingen. De andere coalitiepartijen benadrukken dat zij wél dingen voor elkaar hebben gekregen in dit kabinet. BBB benoemt dat ze bezig waren “het land te besturen en echte problemen op te lossen”, en NSC stelt dat het “NSC-bewindspersonen en Kamerleden [waren] die de afgelopen tijd wél strengere maatregelen op het gebied van migratie wisten te realiseren”. Die woorden benadrukken betrouwbaarheid, voortgang, bestuurlijke daadkracht. Zo ontstaat een frame waarin Wilders de breker wordt, en zij de bouwers. De coalitiepartijen kiezen allemaal dezelfde retorische lijn: zij hadden de intentie om zich aan de gemaakte afspraken uit het coalitieakkoord te houden en te leveren wat ze beloofd hadden, maar werden tegengehouden door Wilders. De impliciete boodschap: het ligt niet aan ons. Wij zijn klaar voor verantwoordelijkheid, en waren dat al.

Opvallend genoeg kiest GL-PvdA ervoor om te spreken van het "kabinet Wilders-Yesilgöz". Hiermee wordt nadrukkelijk ook de VVD verantwoordelijk gemaakt voor de kabinetsval. Een aantal andere oppositiepartijen kiest een eenzelfde route. De SP spreekt van "rechtse ruziepartijen" in een “asociaal kabinet”, de Partij voor de Dieren noemt dit hele kabinet "één groot boerenbedrog", maar ze geven zelden specifieke namen. Deze partijen richten zich minder op één schuldige, en meer op een systeem dat volgens hen fundamenteel vastloopt. Door het probleem breder te maken, kunnen ze zichzelf neerzetten als het echte alternatief. Ze hoeven dan niet uit te leggen waarom zij het beter zouden doen dan één persoon. Ze stellen dat het hele spel anders gespeeld moet worden. Met die keuze om niet op één persoon te schieten, maar op de manier van denken van deze coalitiepartijen, laten ze zien dat je echte verandering niet in die ‘oude’ rechtse hoek hoeft te zoeken.

De reactie van de PVV: zelf slachtoffer

In een videoboodschap (via GeenStijl) reageerde Geert Wilders fel op de ontstane situatie. Hij zet de PVV nadrukkelijk neer als slachtoffer van een mislukte samenwerking. Volgens hem is het vooral NSC die gemaakte afspraken niet nakwam. Wilders beweert dat hij er alles aan heeft gedaan om het kabinet te laten slagen, maar dat hij op belangrijke thema’s zoals immigratie telkens werd tegengewerkt. Hij gebruikte termen als "gebroken beloften" en "partijen die niet leverden". Daarmee draait hij de rollen om: het is volgens hem niet de PVV die de boel liet klappen, maar juist de anderen. Hij zegt: “Ik zit hier voor die Nederlander en ik hoop ook dat die Nederlander begrijpt waarom we dit gedaan hebben. Ik wil niet dingen gaan onderzoeken en moties indienen, dit moet gewoon gebeuren. Nederland wordt gek van die asielstroom. Dus daar gaan we mee naar de kiezer.”

Wilders heeft het veel over 'de Nederlander'. Hij zegt te hopen dat mensen begrijpen waarom hij deze stap heeft gezet. Dat zij inzien dat hij geen andere keuze had. Daarmee presenteert hij zichzelf als iemand die namens hen spreekt, niet namens het politieke spel in Den Haag. Hij plaatst zichzelf daarmee aan de kant van het volk: iemand die wél luistert, maar werd tegengewerkt door andere partijen. Die taal past goed bij zijn vaste rol als buitenstaander in de politiek. Hij reframet het conflict: hij versus de gevestigde orde die doorgaat op een heilloze weg. Voor zijn eigen kiezers is dat een herkenbare en effectieve boodschap. Door zichzelf als degene neer te zetten die de waarheid durft te zeggen en de rug recht houdt, bevestigt Wilders hun kijk op de politiek. Tegelijk blijft hij enigszins voorzichtig in zijn toon. Hij sluit toekomstige samenwerking niet uit. Toch is Wilders niet de enige die een ontevreden boodschap brengt over de huidige status quo. Ook andere partijen grijpen de kabinetsval aan om te reflecteren op de koers van de afgelopen periode, en vooral om die als stilstand te framen. Dat frame van stilstand wordt door partijen op verschillende manieren ingevuld, maar vormt de voedingsbodem voor hun plannen voor de toekomst. 

Stilstand als frame voor de toekomst

“Vandaag pakken we onze toekomst terug,” schreef Volt in hun nieuwsbrief, als reactie op de val. De SP sprak van “een bevrijding van politieke gijzeling”. GroenLinks-PvdA stelde dat het kabinet werd gekenmerkt door “onmacht, verdeeldheid en ruzies”. Deze partijen schetsen een beeld van stagnatie, waarin Nederland stilstond onder een onsamenhangende coalitie. Tegenover dit beeld plaatsen coalitiepartijen hun eigen narratief. De VVD schrijft: “Daar kunnen we niet in blijven hangen.” Ze willen “met spoed doorpakken”. NSC noemt het vertrek van Wilders “onverantwoord” en benadrukt de noodzaak van oplossingen. BBB stelt retorisch: "Waarom zijn de maatregelen niet gewoon uitgevoerd?" Alsof alleen de uitvoering hen in de weg zat, niet de inhoud. En FVD stelt dat Wilders “de enige kans op een halt aan massale immigratie onbenut heeft gelaten.” Daarmee trekken zij verschillende conclusies uit dezelfde situatie: voor de een was dit kabinet het probleem, voor de ander een gemiste kans.

Zo ontstaat een strijd tussen verschillende definities van stilstand: als stilzitten (SP), als geblokkeerde samenwerking (GL-PvdA, Volt), als afgebroken voortgang (VVD, NSC, BBB), of als verloren moment van echte verandering (FVD). Elk van deze frames probeert het moment te laden met politieke betekenis en zichzelf als logische volgende stap te presenteren.

Van betekenis naar beweging

De val van het kabinet was voor veel mensen verwarrend. Wat is er precies gebeurd? Wie is verantwoordelijk? En wat betekent dit voor het land? In die verwarring proberen politieke partijen richting te geven. Ze willen niet alleen reageren op wat er gebeurde, maar ook het verhaal bepalen dat blijft hangen. Nu het stof langzaam neerdaalt, proberen partijen niet alleen verklaringen te geven, maar vooral hun eigen rol in het vervolgverhaal veilig te stellen. Sommige partijen presenteren zichzelf als de stabiele kracht die rust moet terugbrengen, terwijl andere zich juist profileren als degenen die met lef willen breken met oude politiek en het systeem willen omgooien. De komende maanden zullen we die verhalen steeds duidelijker gaan horen. Partijen kiezen hun woorden zorgvuldig, bouwen aan hun eigen versie van wat er misging en waarom zij nu nodig zijn. Het is straks aan de kiezer om te bepalen welk verhaal het meest geloofwaardig klinkt. En welk verhaal echt verschil kan maken.

NB: In deze analyse hebben we gekeken naar de nieuwsbrieven van politieke partijen zoals JA21, SP, ChristenUnie, D66, GroenLinks-PvdA, Volt en de Partij voor de Dieren. Voor partijen waarvan geen nieuwsbrief beschikbaar was, zoals VVD, NSC, BBB, FVD, CDA en SGP, hebben we gekeken naar de officiële reacties op hun website. De PVV verwees in hun nieuwsbrief uitsluitend naar een video-interview met Geert Wilders bij GeenStijl; die video is meegenomen in deze analyse. DENK heeft geen schriftelijke reactie gegeven.