Detentieframes in actie bij ‘So far so good’

5 juli 2023

Politieauto’s die in de hens gingen, winkels die werden gesloopt en zwaar vuurwerk dat als wapen werd gebruikt. De rellen in Rotterdam van 19 november 2021 staan bij velen nog in het geheugen gegrift. Men sprak van een ‘on-nederlandse’ situatie, waarbij de politie zelfs met scherp schoot op relschoppers. Een heftige avond, waarbij emoties als boosheid en frustratie, maar ook angst en verdriet de boventoon voerden. Al snel kwamen de reacties vanuit het hele land. Men was verbouwereerd dat dit in Nederland kon gebeuren, buurtbewoners pakten een bezem in de hand om de wijk weer schoon te vegen en toen Mark Rutte werd gevraagd naar een reactie, zei hij niet te willen zoeken naar ‘sociologische verklaringen’. Maar een verklaring is niet hetzelfde als een vergoelijking. Waarom is gebeurd wat is gebeurd? En ook: hoe kunnen we voorkomen dat er ooit zoiets weer gebeurt? Daarvoor zullen we toch echt iets dieper moeten kijken.

Dat is precies wat theatergroep WAT WE DOEN wil laten zien met hun dans- en theatervoorstelling ‘So far so good’: een voorstelling waarin centraal staat hoe verschillende mensen verschillende visies hebben op wat er die avond is gebeurd. Framing, dus. Op uitnodiging van de groep namen we vorige week plaats in het publiek, om ons te laten informeren, inspireren en vermaken.


Tijdens de voorstelling maken we het verloop van de rellen mee vanuit een winkel. Door de winkelruit zien we de rest van het podium: de ‘straat’ waar de rellen, verbeeld door dansers, steeds in hevigheid toenemen. Binnen zien we gesprekken ontstaan tussen verschillende types. Er komt een wijkcoördinator voorbij, een winkeleigenaar, een hooligan, een politieagent, een journalist, de burgemeester, een pizzabezorger en een buurtbewoner. Wat zien zij? Hoe verklaren zij de gebeurtenissen? Waar zitten hun eigen zorgen en frustraties? Wat deze voorstelling niet is, is een vergoelijking van de rellen. Wat het wel is: een voorstelling waarbij je wordt uitgedaagd verder te kijken dan je eigen bubbel.


Als framingexperts beleef je zo’n avond toch een beetje anders dan de andere bezoekers. Terwijl we toekijken hoe de rellen zich ontvouwen, zijn we mentaal aan het coderen: welk frames horen we? Komt het overeen met ons eigen onderzoek naar detentie(schade) en criminaliteit? Komen we tot nieuwe inzichten? De verschillende acteurs geven een stem aan de verschillende frames. De winkeleigenaar is vooral angstig en focust op de ontwrichting van de maatschappij: dit soort gedrag raakt ons allemaal en moet dus keihard aangepakt worden. De wijkcoördinator heeft juist een totaal andere blik op waar de problemen en de oplossingen zitten: als we gewoon de deur van het wijkcentrum openhouden zodat we met elkaar kunnen blijven praten, leggen de we fundering voor een goed functionerende samenleving. De burgemeester kunnen we binnen hetzelfde frame plaatsen, maar die werd nog wel wat negatiever neergezet: als iemand die vooral (of: alleen maar) bezig was met hoe hij erop zou komen te staan.

  • Frame: Ontwrichting maatschappij

    In dit frame gaat het om angst, wantrouwen en je (on)veilig voelen. Het slachtoffer in dit frame is de gehele samenleving en daarbij (indirect) iedereen. De impact van een daad op de maatschappij staat centraal en het gaat om het effect dat zo’n daad teweegbrengt onder de leden van de maatschappij. Dat effect kan zijn dat mensen zich niet veilig voelen, niet vrij voelen om te doen wat ze willen (zoals ’s avonds over straat lopen), elkaar meer wantrouwen of juist (een bepaald deel van) de overheid of organisaties meer wantrouwen vanwege ondermijning en georganiseerde misdaad. Het handelings-perspectief is dan ook: criminaliteit hard aanpakken en bestraffen, want we lijden er allemaal onder. 

  • Frame: Ivoren toren

    Dit frame richt de aandacht op staande en zittende macht. Zij zouden elitair en wereldvreemd zijn en kunnen daardoor geen oplossingen bedenken die daadwerkelijk zullen werken in de echte wereld.

  • Frame: Uitkomst van je nest

    Dit frame duidt wat iemand heeft kunnen bewegen naar criminaliteit. Het frame ziet in de context van de dader factoren die een negatieve invloed hebben gehad op diens levensloop en wat uiteindelijk heeft geleid tot criminaliteit. In dit frame wordt een aantal factoren soms samengepakt of soms los genoemd. Daarom vallen er hele verschillende oorzaken toch binnen één frame, zowel sociologische verklaringen (gezin, omgeving) als fysieke verklaringen worden benoemd binnen dit frame.  


    De framegebruiker stelt dat investeren in een beter ‘nest’ helpt om recidive te voorkomen en mensen naar het rechte pad te helpen, want zolang ze in dezelfde omgeving blijven, kruipen ze steeds dieper in de criminele fuik. Met ondersteuning kunnen veel van deze mensen zeker vooruitgaan in hun leven, aldus de framegebruikers. Het is immers niet hun ‘schuld’ dat zij zo’n achterstand hebben opgelopen en wanneer deze achterstand (enigszins) wordt ingehaald, is dat wel zo eerlijk naar die persoon toe. 


    Het is niet de bedoeling van de framegebruiker om daders vrij te pleiten, maar wel om beter te begrijpen hoe het zover heeft kunnen komen. In dit frame komen twee stromen elkaar tegen. Enerzijds mensen die het willen begrijpen om de beste interventie op te tuigen om recidive te voorkomen. Anderzijds zijn er mensen die het explicieter labelen als ‘verzachtende omstandigheden’: ze vinden dat deze mensen zelf ook slachtoffer zijn en dat dit ook als zodanig meegenomen moet worden in de strafmaat. De uitkomsten kunnen hetzelfde zijn: bijvoorbeeld minder lang zitten en een gedragscursus volgen. De perceptie hierachter is alleen nét anders: de een ziet dit als een investering waar wij in de maatschappij vooral van profiteren, de ander ziet het als een investering waar de gestrafte zelf vooral van profiteert. 

  • Frame: Detentieschade

    Dit frame richt de aandacht op de negatieve effecten van detentie. Het frame benadrukt hoe negatief detentie kan uitpakken – zowel op de korte als op de langere termijn. Niet alleen kan detentie ertoe leiden dat gedetineerden met vergelijkbaar slechte kansen terugkeren in de maatschappij; hun kansen om op het rechte pad te blijven zijn zelfs geslonken. Dit is te wijten aan het feit dat detentie een aantal zaken negatief kan beïnvloeden zoals het behoud van baan en inkomen, een huis, sterke sociale relaties, mentale gezondheid, connectie tot de samenleving etc. Het gevolg hiervan is dat de kans alleen maar groter wordt dat er teruggevallen wordt in crimineel gedrag. Daarmee kan detentie een tegengesteld effect hebben. 

Meer weten over ons onderzoek naar framing rond detentie? Neem een kijkje op de website: framingdetentie.nl









Fotocredits: Salih Kilic

Tegen het eind van de voorstelling gebeurde er iets interessants: er werd specifiek aandacht gevraagd voor de tegenframes ‘Uitkomst uit je nest’ en ‘Detentieschade’. Als je binnen de redenering van het eerste frame blijft, dan ligt de focus op de verklaringen: waarom doet iemand wat hij doet? Wat gebeurt er met je als je, buiten je schuld om, niet dezelfde kansen kan grijpen als een ander? Als je in een onveilige thuissituatie opgroeit? Licht verstandelijk beperkt bent? De relschoppers werden op kleine sokkels gezet om te shamen, maar ook om te verklaren. Binnen die redeneringslijn is het niet logisch om deze mensen harder te straffen, maar om te onderzoeken welke factoren bijdragen aan het gedrag en om daarop in te grijpen. Het ‘Detentieschade’-frame toont hoe detentie, ook al is het maar (heel) kort, als een soort onzichtbare straf bij je blijft. Je krijgt je straf, maar raakt daardoor ook allerlei zaken kwijt die je nodig hebt om na de gevangenis weer een normaal leven op te bouwen, zoals je baan, je huis en relaties.


Deze voorstelling was geen stuk waarbij je als publiek alleen maar toeschouwer bent: we werden betrokken door de acteurs, maar iedereen werd ook echt aan het denken gezet. Waar gaat het nou goed in onze maatschappij en waar niet? Hoe komt dat nou en hoe lossen we dat op? En vooral ook: kijk eens verder dan je eigen bubbel, want met meer inzicht in elkaars frames, begrijpen we elkaar beter en kunnen we écht samen over oplossingen gaan nadenken. Een boodschap die wij alleen maar kunnen onderschrijven!

Deel dit artikel:

Andere artikelen

De lintjesgate en Schoofs relatieve retorische skills

29 april 2025
Afgelopen weekend kleurde heel Nederland oranje voor de verjaardag van koning Willem-Alexander. Traditiegetrouw werden op de dag voor Koningsdag ook de lintjes uitgereikt aan mensen die een waardevolle bijdrage aan de samenleving hebben geleverd. Deze feestelijke ceremonie had dit jaar voor sommigen een wat bittere nasmaak. Marjolein Faber, minister van Asiel en Migratie, weigerde namelijk haar handtekening te zetten onder de koninklijke onderscheidingen voor vijf vrijwilligers die vluchtelingen hebben geholpen. Volgens Faber gerechtvaardigd: hun werk zou haaks staan op haar beleid. “Ik sta voor een streng asielbeleid, want ik wil de instroom drastisch verlagen en het aantal verblijfsvergunningen beperken” , zo verklaarde ze. 

De geniepige invloed van taal op geldzaken

18 maart 2025
Mensen denken wel eens dat als we gaan rekenen, dat de invloed van framing daar ophoudt. Maar is dat ook zo? Lang niet altijd. In dit artikeltje gaan we in op de manier waarop taal rond geldzaken invloed heeft op hoe die zaken beleefd worden.

Een kijkje in onze keuken: metaforen

30 september 2024
Metaforen kunnen ontzettend handig zijn. Ze maken een lastig onderwerp concreet en begrijpelijk en hebben ze een sturende kracht: een goed gekozen metafoor bepaalt waar de aandacht naartoe gaat. Als iemand zegt dat hij is 'gegroeid als mens’, is dat inhoudelijk vrij complex, maar toch begrijpen we meteen wat iemand bedoelt en of het bijvoorbeeld goed of slecht nieuws is. Niet zo gek dus, dat wij vaak worden gevraagd om onderzoek te doen naar en advies te geven over metafoorgebruik.